ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ - ΠΡΟΣΟΧΗ ΧΡΩΜΑΤΑ

Μὴ μὲ διαβάζετε ὅταν δὲν ἔχετε
παρακολουθήσει κηδεῖες ἀγνώστων
ἢ ἔστω μνημόσυνα.
Ὅταν δὲν ἔχετε
μαντέψει τὴ δύναμη
ποὺ κάνει τὴν ἀγάπη
ἐφάμιλλη τοῦ θανάτου.
Ὅταν δὲν ἀμολήσατε ἀϊτὸ τὴν Καθαρὴ Δευτέρα
χωρὶς νὰ τὸν βασανίζετε
τραβώντας ὁλοένα τὸ σπάγγο.

ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Πώς ορίζουμε τα μέρη του λόγου;

Για να ορίσουμε το κάθε μέρος του λόγου θα πρέπει να περιγράψουμε τα βασικά σημασιολογικά, γραμματικά και συντακτικά του χαρακτηριστικά. Με βάση αυτή την περιγραφή τα μέρη του λόγου της νέας ελληνικής ορίζονται ως εξής:

ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Ν.Ε.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

1. Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τονικό σημάδι.

→ Θεωρούνται μονοσύλλαβοι και μένουν άτονοι οι συνιζημένοι τύποι, π.χ., μια, για, γεια, πια, ποιος, ποια, ποιο, νιος κτλ. Προσοχή στη διαφορά: δυο – δύο, μια – μία, το βιος – ο βίος κτλ.

→ Οι μονοσύλλαβες προστακτικές, ακόμα κι όταν ακολουθούνται από δύο εγκλιτικά, δεν παίρνουν τονικό σημάδι, π.χ., πες μου το, φα του τα, δες του τα κτλ.

Εξαιρούνται και παίρνουν τονικό σημάδι:

·         Ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή, π.χ., Ή η μητέρα ή ο πατέρας.

·         Τα ερωτηματικά πού και πώς, είτε βρίσκονται σε ευθεία ερώτηση είτε σε πλάγια, π.χ., Πού πήγες; [ευθεία] Δε μας είπες πού πήγες. [πλάγια]

·          

Τα πού και πώς παίρνουν τονικό σημάδι και στις ακόλουθες περιπτώσεις:

·         Πού να σου τα λέω. Από πού κι ως πού. Πού και πού. Αραιά και πού.

·         Του έστειλες το γράμμα; Πώς!

·         Πώς βαριέμαι! Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω.

→ Το που (όταν είναι επίρρημα, αντωνυμία ή σύνδεσμος) και το πως (όταν είναι σύνδεσμος) δεν παίρνουν τονικό σημάδι, π.χ.: Αυτό που σου είπα. Μας είπε πως τον λένε Απόστολο.

→ Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές, π.χ., ο πατέρας μού είπε (= ο πατέρας είπε σε μένα), αλλά, ο πατέρας μου είπε (= ο δικός μου πατέρας είπε).

→ Οι μονοσύλλαβες λέξεις, όταν προφέρονται μαζί με τους ρηματικούς τύπους μπω, βγω, βρω, ‘ρθω, σ’ όλα τα πρόσωπα και τους αριθμούς, δέχονται τον τόνο τους, π.χ., θά μπω (προφέρεται δυνατότερα το θά), ενώ θα μπω (προφέρεται δυνατότερα το μπω), θά μπεις – θα μπεις κτλ.

ΑΙΡΕΤΙΚΟΝ

Η ΣΙΩΠΗ - ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ

Η ΣΙΩΠΗ

Ανδρέας Εμπειρίκος
 

Όσο και αν μένουν ανεκτέλεστα τα έργα,
όσο και αν είναι πλήρης η σιγή (η σφύζουσα εν τούτοις)
και το μηδέν αν διαγράφεται στρογγύλον,
ως άφωνον στόμα ανοικτόν,
πάντα, μα πάντα, η σιγή και τα ανεκτέλεστα όλα,
θα περιέχουν έν μέγα μυστήριον γιομάτο,
ένα μυστήριον υπερπλήρες, χωρίς κενά και δίχως απουσίαν,
έν μέγα μυστήριον (ως το μυστήριον της ζωής εν τάφω) - το φανερόν, το τηλαυγές*,
το πλήρες μυστήριον της υπάρξεως της ζωής, Άλφα-Ωμέγα.

(από την Oκτάνα, Ίκαρος 1980)

ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΞΗΣ ΣΤΗ Ν.Ε.

ΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΞΗΣ

Ο γραπτός λόγος, ο οποίος έχει σκοπό να αποδώσει τον προφορικό λόγο, είναι αδύνατο να καθρεφτίσει όλη την ποικιλία του χρωματισμού της φωνής μας. Για αποφυγή της δυσκολίας αυτής χρησιμοποιούμε μερικά σημάδια, που μας βοηθούν να ζωντανέψουμε ας πούμε ό,τι είναι γραμμένο, σταματώντας κατά το νόημα και χρωματίζοντας τη φωνή μας. Τα σημάδια αυτά λέγονται σημεία στίξης από το αρχαίο ελληνικό στίζω = κεντώ, χαράζω, τρυπώ, βάζω σημαδάκι. Αυτά είναι:

Η τελεία (.), η άνω τελεία (∙), το κόμμα (,), το ερωτηματικό (;), το θαυμαστικό (!), η διπλή τελεία(:), η παρένθεση ( ), οι αγκύλες [ ], τα αποσιωπητικά (...), η παύλα (-), η διπλή παύλα (- -), τα εισαγωγικά (« »).

ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ - ΡΟΜΠΕΡΤ ΦΡΟΣΤ

Ξεχωριστή Διάθεση

Ρόμπερτ Φροστ

(Βραβείο Πούλιτζερ 1924, 1931, 1937, 1943)

Γονατισμένος πάνω απ' άνθη και λεπτούς βλαστούς της γης

Ανάσκαβα τα χώματα μ' ένα τεμπέλικο εργαλείο

Τονίζοντας την κίνηση με μελωδίες κάθε λογής,

Μα μόλις αντιλήφτηκα κάτι παιδιά από το σχολείο

Έξω απ' το φράχτη μου με κοίταγμα κατασκοπευτικό

 Το τραγουδάκι κόπηκε στο στόμα μου άθελα -τι κρίμας!

Αχ, κάθε μάτι αλήθεια, ως και παιδιών ακόμα, είναι κακό

 Όταν κατασκοπεύει μια ξεχωριστή διάθεσή μας.

(Μετάφραση: Νίκος Φωκάς) 

ΤΟΝΙΣΜΟΣ & ΤΟΝΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ

Στη γραφή της νέας ελληνικής γλώσσας για τον τονισμό των λέξεων χρησιμοποιείται ένα τονικό σημάδι, ο τόνος.

Ποιες λέξεις τονίζονται;

→ Τόνο παίρνουν οι λέξεις που γράφονται με πεζά γράμματα (μικρά) και έχουν περισσότερες από μία συλλαβές, δηλαδή οι δισύλλαβες, οι τρισύλλαβες και οι πολυσύλλαβες.

Παραδείγματα:

δισύλλαβες: μάνα, γερός

τρισύλλαβες: συλλαβή, βαλίτσα, άρχοντας

πολυσύλλαβες: γατοτροφή, τραπεζαρία, χρησιμότητα.

Σημείωση:

→ Όταν μια λέξη τονίζεται στη λήγουσα, λέγεται οξύτονη (γερός)·

→ Όταν τονίζεται στην παραλήγουσα, λέγεται παροξύτονη (γέρος)·

→ Όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα, λέγεται προπαροξύτονη (καλόγερος)

ΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΟΙ ΕΓΚΛΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Εγκλίσεις λέγονται οι μορφές που παίρνει το ρήμα, προκειμένου αυτός που το χρησιμοποιεί να εκφράσει ακριβώς το νόημα του ρήματος και αυτό που εννοεί. Είναι οι διαφορετικές μορφές που παίρνει το ρήμα, ώστε να δηλωθεί η στάση του ομιλητή, η τροπικότητα.

Έχουμε πέντε εγκλίσεις.
Αυτές είναι η οριστική, η υποτακτική, η προστακτική, το απαρέμφατο και η μετοχή.

οριστική	Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
υποτακτική	Όταν δένω τα κορδόνια των παπουτσιών, μη με ενοχλείς.
προστακτική	Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
απαρέμφατο	Έχω δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
μετοχή	α) Δένοντας τα κορδόνια των παπουτσιών μου βρήκα ένα ευρώ β) Τα κορδόνια των παπουτσιών μου είναι δεμένα.

Τις εγκλίσεις μπορούμε να τις χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: α) στις προσωπικές και β) στις απρόσωπες.

α) προσωπικές εγκλίσεις, αυτές δηλαδή που έχουν διαφορετικούς τύπους για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος. Στις προσωπικές κατατάσσονται: α) η οριστική, β) η υποτακτική και γ) η προστακτική

β) απρόσωπες εγκλίσεις, αυτές δηλαδή που έχουν τον ίδιο τύπο για τα διαφορετικά πρόσωπα του ρήματος. Στις απρόσωπες εγκλίσεις κατατάσσονται: α) το απαρέμφατο και β) η μετοχή

προσωπικές	οριστική	Δένω τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
	υποτακτική	Όταν δένω τα κορδόνια των παπουτσιών, μη με ενοχλείς.
	προστακτική	Δένε τα κορδόνια των παπουτσιών σου.
απρόσωπες	απαρέμφατο	Έχω δέσει τα κορδόνια των παπουτσιών μου.
	μετοχή	α) Δένοντας τα κορδόνια των παπουτσιών μου βρήκα ένα ευρώ β) Τα κορδόνια των παπουτσιών μου είναι δεμένα.

ΘΑ 'ΡΘΕΙ ΚΑΙΡΟΣ - ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΩΓΟΥ

"Θα ‘ρθει καιρός"

Θα ‘ρθει καιρός

που θ’ αλλάξουν τα πράγματα

να το θυμάσαι Μαρία

θυμάσαι Μαρία στα διαλείμματα

εκείνο το παιχνίδι που τρέχαμε

κρατώντας τη σκυτάλη

Μη βλέπεις εμένα μην κλαις

εσύ είσαι η ελπίδα

ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ;

To απαρέμφατο είναι ονοματικός τύπος του ρήματος, δηλαδή μία από τις 4 εγκλίσεις, αλλά άκλιτη και αμετάτρεπτη.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ;

 Η ονομασία του σχηματίζεται από το στερητικό α + παρεμφαίνω (αποδεικνύω, ορίζω, φανερώνω, δηλώνω), επειδή είναι ο μόνος ρηματικός τύπος που δε φανερώνει το πρόσωπο του υποκειμένου ή τον αριθμό των προσώπων.