ΤΟΝΙΣΜΟΣ & ΤΟΝΙΚΑ ΣΗΜΑΔΙΑ

Στη γραφή της νέας ελληνικής γλώσσας για τον τονισμό των λέξεων χρησιμοποιείται ένα τονικό σημάδι, ο τόνος.

Ποιες λέξεις τονίζονται;

→ Τόνο παίρνουν οι λέξεις που γράφονται με πεζά γράμματα (μικρά) και έχουν περισσότερες από μία συλλαβές, δηλαδή οι δισύλλαβες, οι τρισύλλαβες και οι πολυσύλλαβες.

Παραδείγματα:

δισύλλαβες: μάνα, γερός

τρισύλλαβες: συλλαβή, βαλίτσα, άρχοντας

πολυσύλλαβες: γατοτροφή, τραπεζαρία, χρησιμότητα.

Σημείωση:

→ Όταν μια λέξη τονίζεται στη λήγουσα, λέγεται οξύτονη (γερός)·

→ Όταν τονίζεται στην παραλήγουσα, λέγεται παροξύτονη (γέρος)·

→ Όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα, λέγεται προπαροξύτονη (καλόγερος)

Τονίζονται οι λέξεις που γράφονται μόνο με κεφαλαία;

→ ΠΡΟΣΟΧΗ: ΔΕΝ ΤΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΟΤΑΝ ΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Πού τοποθετείται ο τόνος;

→ Ο τόνος τοποθετείται πάνω από φωνήεν.

→ Όταν μια λέξη τονίζεται στην αρχική συλλαβή και γράφεται με αρχικό κεφαλαίο γράμμα, ο τόνος μπαίνει αριστερά του γράμματος, π.χ. Έρχομαι.

→ Όταν μια λέξη τονίζεται σε πεζό (μικρό) γράμμα, ο τόνος μπαίνει πάνω από το γράμμα, π.χ. έρχομαι.

→ Όταν τονίζεται συλλαβή με δίψηφο φωνήεν, ο τόνος μπαίνει πάνω από το δεύτερο φωνήεν, π.χ. καίγομαι, λείπω, αθροίζω, σούπα. Το ίδιο ισχύει για τις ακολουθίες αυ και ευ, π.χ. αύριο, εύχομαι.

Υπάρχουν μονοσύλλαβες λέξεις που τονίζονται και ποιες είναι;

Από τις μονοσύλλαβες λέξεις τόνο παίρνουν:

1. Ο διαζευκτικός σύνδεσμος ή

Παράδειγμα:

Ή εγώ ή εσύ!

2. Τα ερωτηματικά επιρρήματα πώς και πού.

Παραδείγματα:

Πώς είσαι;

Πού πας;

Σημείωση

→ Τόνο επίσης παίρνουν το πού και το πώς σε περιπτώσεις όπως οι παρακάτω:

Πού να σου τα λέω.

Από πού κι ως πού.

Πού και πού.

Αραιά και πού.

–Τους έστειλες το γράμμα; –Πώς!

Πώς βαριέμαι!

Κοιτάζω πώς και πώς να τα βολέψω.

ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ:

→ Το πως δεν τονίζεται όταν είναι ειδικός σύνδεσμος, π.χ.

Μου είπαν πως είσαι άρρωστος.

(Σ' αυτήν την περίπτωση ο πως μπορεί να αντικατασταθεί από τον ειδικό σύνδεσμο ότι.)

→ Το που δεν τονίζεται όταν είναι:

1. σύνδεσμος:
 α) ειδικός, β) αποτελεσματικός, γ) χρονικός, δ) αιτιολογικός, ε) εναντιωματικός, π.χ.

α) Φαίνεται που είσαι ωραία.

Σ' αυτήν την περίπτωση ο που μπορεί να αντικατασταθεί από τον ειδικό σύνδεσμο ότι.

β) Ήταν τόσο απαίσιος ο τρόπος του που σηκώθηκα και έφυγα.

Σ' αυτήν την περίπτωση ο που μπορεί να αντικατασταθεί από τον αποτελεσματιό σύνδεσμο ώστε.

γ) Tην ώρα που θα ξεκινάς, κάνε μας ένα τηλεφώνημα

δ) Παραξενεύτηκε που τους βρήκε να κάθονται φρόνιμα.

ε) Kαι που τον προσκάλεσαν, πάλι δεν πήγε.

2. αναφορική αντωνυμία, π.χ.

Με έκαναν τόσο πολύ να χαρώ αυτά που μου είπες.

(Σ' αυτήν την περίπτωση ο που μπορεί να αντικατασταθεί από την αναφορική αντωνυμία τα οποία.)

3. Οι αδύνατοι τύποι των προσωπικών αντωνυμιών (μου, σου, του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τις, τα), όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές.

Παραδείγματα:

Η μητέρα μού είπε ότι θα φύγεις. (=η μητέρα είπε σε μένα ότι θα φύγεις. )

Η μητέρα μου είπε ότι θα φύγεις. (=η δική μου μητέρα είπε ότι θα φύγεις. )

Η δασκάλα μάς κέρασε γλυκό (=η δασκάλα κέρασε εμάς)

Η δασκάλα μας κέρασε τους συναδέλφους της (=η δική μας δασκάλα κέρασε...)

Η μητέρα μου μου είπε (= δε χρειάζεται τόνος)

4. Οι μονοσύλλαβες λέξεις, όταν συμπροφέρονται με τους ρηματικούς τύπους μπω, βγω, βρω, 'ρθω σε όλα τα πρόσωπα και τους αριθμούς και προφέρονται εμφατικά.

Παραδείγματα:

θά 'ρθω κι εγώ μαζί σας (προφέρουμε δυνατότερα το θά)

Τι θα γίνει, θά 'ρθεις; (προφέρουμε δυνατότερα το θά)

Σε διαφορετική περίπτωση δεν τονίζονται:

Παραδείγματα:

θα 'ρθω κι εγώ μαζί σας (προφέρουμε δυνατότερα το 'ρθω)

Τι θα γίνει, θα 'ρθεις; (προφέρουμε δυνατότερα το 'ρθεις).

5. Όπου ακούγεται δεύτερος τόνος, σημειώνεται

Παραδείγματα:

Μου το έδωσε ο δάσκαλός μας.

Τον αποχαιρέτησε χαϊδεύοντάς τον στην πλάτη.

Ποια άλλα τονικά σημάδια χρησιμοποιούμε;

Εκτός από τον τόνο χρησιμοποιούμε ακόμη τα διαλυτικά.

→ Τα διαλυτικά ( ·· ) χρησιμοποιούνται για να δηλώσουν ότι δύο γράμματα που δηλώνουν φωνήεντα διαβάζονται ως δύο ξεχωριστοί φθόγγοι και όχι ως ένας, όχι δηλαδή ως δίψηφο.

→ Σημειώνoνται κανονικά πάνω από το ι και το υ, όταν προηγούνται α, ε, ο.

→ Τα διαλυτικά σημειώνονται και στις λέξεις με κεφαλαία για την αποφυγή παρεξηγήσεων, π.χ. ΠΑΙΔΑΚΙΑ, ΠΑΪΔΑΚΙΑ.

Παραδείγματα

Σήμερα θα φάμε παϊδάκια. ΣΗΜΕΡΑ ΘΑ ΦΑΜΕ ΠΑΪΔΑΚΙΑ και όχι ΠΑΙΔΑΚΙΑ

Γεννήθηκα στις 15 Μαΐου.

Πήρα ένα καταπραϋντικό για τον πόνο.

Τρέχα να προλάβουμε το τρόλεϊ.

Αποτελεί βασική προϋπόθεση.

Τα έξοδα ξεπέρασαν τον οικογενειακό προϋπολογισμό.

Στον κινηματογράφο θα πάμε μαζί με την Αγλαΐα.

Στην αρχαία Ελλάδα επικρατούσε πολυθεΐα.

Η ναυσιπλοΐα κοντά στις ακτές λέγεται ακτοπλοΐα.

ΠΡΟΣΟΧΗ:

1. Όταν τονίζεται το προηγούμενο φωνήεν, δε σημειώνουμε διαλυτικά, π.χ. νεράιδα, γάιδαρος

2. Δε βάζουμε διαλυτικά στο ι όταν προηγείται ω, π.χ. πρωί

 ΑΠΛΑ & ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΑ

ΠΗΓΗ: http://users.sch.gr,Νεοελληνική Γραμματική Μανόλη Τριανταφυλλίδη