ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ, Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΙΟΝ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΟΙ ΧΡΟΝΟΙ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ

• Χρόνος ονομάζεται η τοποθέτηση ενός γεγονότος, μιας ενέργειας ή μιας κατάστασης σε ένα σημείο του χρονικού άξονα (παρελθόν, παρόν, μέλλον). Δηλαδή, ο χρόνος φανερώνει πότε έγινε αυτό που σημαίνει το ρήμα.

• Στην ελληνική γλώσσα υπάρχουν οχτώ χρόνοι: ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας εξακολουθητικός, μέλλοντας συνοπτικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, μέλλοντας συντελεσμένος.

τύπος	χρόνος
παίζω έπαιζα θα παίζω έπαιξα θα παίξω έχω παίξει είχα παίξει θα έχω παίξει	ενεστώτας παρατατικός εξακολουθητικός μέλλοντας αόριστος στιγμιαίος μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικος συντελεσμένος μέλλοντας

Η ΧΡΟΝΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ

Κατηγορίες χρόνων ανάλογα με την χρονική τους βαθμίδα 

•  Οι χρόνοι μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα (παρελθόν, παρόν, μέλλον) στην οποία τοποθετούνται:

α. παρελθοντικοί: παρατατικός, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος

β. παροντικοί: ενεστώτας, παρακείμενος

γ.μελλοντικοί: εξακολουθητικός μέλλοντας, συνοπτικός μέλλοντας, συντελεσμένος μέλλοντας

παρελθοντικοί	παροντικοί	μελλοντικοί
παρατατικός αόριστος υπερσυντέλικος	ενεστώτας παρακείμενος	εξακολουθητικός μέλλοντας στιγμιαίος μέλλοντας συντελεσμένος μέλλοντας

Σημασία και χρήση των χρόνων

• Ο ενεστώτας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε μια πράξη που γίνεται στο παρόν εξακολουθητικά,
 π.χ. Κάθομαι στο γραφείο και διαβάζω την εφημερίδα μου.

• Ο παρατατικός χρησιμοποιείται για να τονίσουμε τη διάρκεια ή την επανάληψη μιας πράξης που γινόταν στο   παρελθόν, π.χ. Χτες έπαιζα τρεις ώρες (δίνουμε έμφαση στη διάρκεια)

Τον χειμώνα ξυπνούσα νωρίς τα μεσημέρια (δίνουμε έμφαση στην επανάληψη)

• Ο αόριστος χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γεγονός που έγινε στο παρελθόν, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του αλλά το ίδιο το γεγονός, π.χ. Το Σάββατο έπαιξα δυο ώρες (δίνουμε έμφαση στο γεγονός – όχι στη διάρκεια)

• Ο εξακολουθητικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να τονίσουμε τη διάρκεια ή την επανάληψη μιας πράξης στο μέλλον,
 π.χ. Αύριο θα συγγράφω όλο το απόγευμα (δίνουμε έμφαση στη διάρκεια)

Από αύριο θα ξυπνάω πολύ νωρίς (δίνουμε έμφαση στην επανάληψη) 

• Ο συνοπτικός μέλλοντας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε συνοπτικά ένα γεγονός που θα γίνει στο μέλλον, χωρίς να μας ενδιαφέρει η διάρκειά του αλλά το ίδιο το γεγονός, π.χ. Απόψε θα κοιμηθώ αργά (δίνουμε έμφαση στο γεγονός – όχι στη διάρκεια)

• Ο συντελεσμένος μέλλοντας χρησιμοποιείται για να παρουσιάσουμε ένα γεγονός που θα έχει ολοκληρωθεί (συντελεστεί) στο μέλλον, πριν από κάτι άλλο,
π.χ. Όταν γυρίσεις, θα έχω κοιμηθεί

• Ο παρακείμενος χρησιμοποιείται για να μιλήσουμε για ένα γεγονός που έχει γίνει στο παρελθόν και τα αποτελέσματά του φτάνουν στο παρόν,
 π.χ. Μέχρι σήμερα έχω ξοδέψει εκατό ευρώ (η πράξη έγινε στο παρελθόν αλλά το αποτέλεσμά της φτάνει στο παρόν)

• Ο υπερσυντέλικος χρησιμοποιείται για να μιλήσουμε για κάτι που έχει γίνει στο παρελθόν πριν από ένα άλλο γεγονός, π.χ. Όταν ήρθα, είχες φύγει

➯Ο ενεστώτας και ο αόριστος μπορούν ακόμη να χρησιμοποιηθούν άχρονα, χωρίς δηλαδή να τοποθετούν την ενέργεια σε συγκεκριμένη χρονική βαθμίδα, αλλά να την παρουσιάζουν ως επαναλαμβανόμενη. Στην περίπτωση αυτή ονομάζονται γνωμικός ενεστώτας και γνωμικός αόριστος αντίστοιχα, και χρησιμοποιούνται συνήθως στις παροιμίες. Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ο εξακολουθητικός μέλλοντας, π.χ. Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει.

➤ΠΡΟΣΟΧΗ Οι παραπάνω σημασίες των ρημάτων και η κατάταξή τους στις χρονικές βαθμίδες του παρελθόντος παρόντος ή μέλλοντος αναφέρονται όταν μελετάμε το ρήμα στην οριστική έγκλιση.

ΠΟΙΟΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

Ποιόν ενέργειας είναι μια μορφολογική κατηγορία που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζει ο ομιλητής το αν η ενέργεια που δηλώνει το ρήμα εμφανίζεται ως ολοκληρωμένη, ως εξελισσόμενη, ως μοναδικό γεγονός κτλ.

Στην οριστική διακρίνονται τρία είδη χρόνων:
α) οι μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί (ενεστώτας, παρατατικός και εξακολουθητικός μέλλοντας),
β) οι συνοπτικοί ή στιγμιαίοι (αόριστος και συνοπτικός μέλλοντας)
γ) οι συντελεσμένοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας).

Στην υποτακτική διακρίνονται:
α) η υποτακτική ενεστώτα (λέγεται και εξακολουθητική υπoτακτική),
β) η υποτακτική αορίστου (λέγεται και συνοπτική υποτακτική) και
γ) η υποτακτική παρακειμένου (λέγεται και συντελεσμένη υποτακτική).

Στην προστακτική διακρίνονται:
α) η προστακτική ενεστώτα (λέγεται και εξακολουθητική προστακτική) και
β) η προστακτική αορίστου (λέγεται και συνοπτική προστακτική).

Κατηγορίες χρόνων ανάλογα με το ποιόν ενέργειάς τους

Στην Οριστική

α. μη συνοπτικοί ή εξακολουθητικοί: ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη γίνεται συνέχεια ή με επανάληψη

β. συνοπτικοί ή στιγμιαίοι: αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας.  Φανερώνουν ότι μια πράξη έγινε ή θα γίνει χωρίς συνέχεια ή επανάληψη

γ. συντελεσμένοι: παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας. Φανερώνουν ότι μια πράξη έχει ήδη γίνει.

Ποιόν ενέργειας	Παροντικοί	Παρελθοντικοί	Μελλοντικοί
Μη συνοπτικοί	ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ διαβάζω	ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ διάβαζα	ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα διαβάζω
Συνοπτικοί		ΑΟΡΙΣΤΟΣ διάβασα	ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα διαβάσω
Συντελεσμένοι	ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ έχω διαβάσει	ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ είχα διαβάσει	ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ θα έχω διαβάσει

Στην Υποτακτική

ποιόν ενέργειας		ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό	υποτακτική ενεστώτα	να δένω	να δένομαι
στιγμιαίο ή συνοπτικό	υποτακτική αορίστου	να δέσω	θα δεθώ
συντελεσμένο	υποτακτική παρακειμένου	να έχω δέσει	να έχω δεθεί

Στην Προστακτική

ποιόν ενέργειας		ενεργητική φωνή	παθητική φωνή
εξακολουθητικό ή μη συνοπτικό	προστακτική ενεστώτα	δένε	(δένου)
στιγμιαίο ή συνοπτικό	προστακτική αορίστου	δέσε	δέσου

Πηγή: http://users.sch.gr