Η ΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Η μετοχή του ρήματος στα Νέα Ελληνικά 

Η μετοχή είναι ένας τύπος του ρήματος που:

α) μας δείχνει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτό που περιγράφει το ρήμα, π.χ.

Η Μαρία ήρθε τρέχοντας , ενώ η Ελένη ήρθε περπατώντας (πώς ήρθαν η Μαρία και η Ελένη;)

β) δίνει μια ιδιότητα σε ένα ουσιαστικό (όπως και το επίθετο),

π.χ. είμαι πολύ χαρούμενος, γιατί ήρθε η λατρεμένη μου φίλη.

Άρα, η μετοχή είναι και ρήμα και επίθετο· άλλωστε η λέξη μετοχή αυτό σημαίνει, ότι δηλαδή μετέχει και στο ρήμα και στο επίθετο.

Πόσες μετοχές έχουμε ή ποιοι χρόνοι σχηματίζουν μετοχή;

Στη νέα ελληνική γλώσσα έχουμε τρεις μετοχές:

α. Η μετοχή του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής που έχει κατάληξη -οντας ή -ώντας και είναι άκλιτη, π.χ.

Η Εύα ήρθε κλαίγοντας, ενώ ο Κώστας ήρθε γελώντας.

β. Η μετοχή του ενεστώτα της παθητικής φ. που κλίνεται ως επίθετο σε όλες τις πτώσεις και στα τρία γένη και έχει τις εξής καταλήξεις

-άμενος, -άμενη, -άμενο, π.χ.

τρεχάμενος,

υφιστάμενος, υφιστάμενη, υφιστάμενο (από την αρχαία ελληνική)

-όμενος, -όμενη, -όμενο, π.χ.

διαμαρτυρόμενος, διαμαρτυρόμενη, διαμαρτυρόμενο,

εργαζόμενος, εργαζόμενη, εργαζόμενο

-ούμενος, ούμενη, -ούμενο, π.χ.

κρατούμενος, κρατούμενη, κρατούμενο,

αμφισβητούμενος, αμφισβητούμενη, αμφισβητούμενο

-ώμενος, -ώμενη, -ώμενο κυρίως από την αρχαία ελληνική π.χ.

τιμώμενος, τιμώμενη, τιμώμενο

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1: η μετοχή του παθητικού ενεστώτα σε αρκετές περιπτώσεις έχει μετατραπεί στη νέα ελληνική σε ουσιαστικό, π.χ. το κρατούμενο, το πλεούμενο, ο προστατευόμενος, το περιεχόμενο κ.τ.λ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2: η μετοχή του παθητικού ενεστώτα δεν είναι τόσο συχνή ή εύχρηστη.

γ. Η μετοχή του παρακείμενου της παθητικής φ. που κλίνεται ως επίθετο σε όλες τις πτώσεις και στα τρία γένη και έχει κατάληξη -μένος, μένη, μένο, π.χ.

πληγώνομαι: πληγωμένος, πληγωμένη, πληγωμένο

κάθομαι: καθισμένος, καθισμένη, καθισμένο

Συνήθως ένα ρήμα έχει δύο μετοχές, την μετοχή του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής  και τη μετοχή του παρακειμένου της παθητικής φωνής , π.χ.

ενεστώτας ε.φ.	μτχ. ενεστώτα ε.φ.	ενεστώτας π.φ.	μτχ. παρακείμενου π.φ.
κλαίω	κλαίγ-οντας	κλαίγομαι	κλα-μένος, -η, -ο
γελώ	γελ-ώντας	γελιέμαι	γελασ-μένος, -η, -ο

Υπάρχουν ρήματα που έχουν και τις τρεις μετοχές

ενεστώτας ε.φ.	μτχ. ενεστώτα ε.φ.	ενεστώτας π.φ.	μτχ. ενεστώτα π.φ.	μτχ. παρακείμενου π.φ.
καίω	καίγ-οντας	καίγομαι	καιόμενος, -η, -ο	κα-μένος, -η, -ο
γράφω	γράφ-οντας	γράφομαι	γραφόμενος, -η, -ο	γραμ-μένος, -η, -ο

Υπάρχουν ρήματα που ενώ δε σχηματίζουν παθητική φωνή έχουν μετοχή παθητικού παρακείμενου

ενεστώτας ε.φ.	μτχ. ενεστώτα ε.φ.	ενεστώτας π.φ.	μτχ. παρακείμενου π.φ.
ακουμπώ	ακουμπ-ώντας	―	ακουμπισ-μένος, -η, -ο
ανεβαίνω	ανεβαίν-οντας	―	ανεβασ-μένος, -η, -ο
κατεβαίνω	κατεβαίν-οντας	―	κατεβασ-μένος, -η, -ο
θυμώνω	θυμών-οντας	―	θυμω-μένος, -η, -ο
πεινώ	πειν-ώντας	―	πεινασ-μένος, -η, -ο

Η μετοχή και ο σχηματισμός του παρακείμενου

Η μετοχή χρησιμοποιείται και για τον σχηματισμό του παρακείμενου, του υπερσυντέλικου και του συντελεσμένου μέλλοντα, π.χ.

για το ρήμα λύνω:

παρακείμενος: έχω λύσει ή έχω λυμένο // έχω λυθεί ή είμαι λυμένος

υπερσυντέλικος: είχα λύσει ή είχα λυμένο // είχα λυθεί ή ήμουν λυμένος

συντελεσμένος μέλλοντας: θα έχω λύσει ή θα έχω λυμένο // θα έχω λυθεί ή θα ήμουν λυμένος

ΠΡΟΣΟΧΗ σε μια ιδιαίτερη περίπτωση

Ως τύποι της μετοχής θεωρούνται και οι περιφραστικοί τύποι του παρακειμένου της ενεργητικής και της παθητικής φωνής, οι οποίοι σχηματίζονται με τη μετοχή του ενεστώτα του ρήματος έχω (έχοντας) και το απαρέμφατο της αντίστοιχης φωνής, π.χ.

έχοντας διαβάσει, έχοντας μιλήσει, έχοντας αγνοήσει κ.ά.

Ο Γιάννης έπραξε έχοντας θεωρήσει ότι όλα είναι καλά.

Επιλέχτηκε αυτό το βιβλίο έχοντας δοκιμαστεί προηγουμένως πολλές φορές στην πράξη.

Ορθογραφία των μετοχών

1. Η μετοχή του ενεστώτα της ενεργητικής φωνής, όπως είπαμε, έχει κατάληξη [ontas].

● Γράφεται -οντας όταν η μετοχή δεν τονίζεται στο [o] και προέρχεται από ρήμα α' συζυγίας, π.χ.

γράφω - γράφοντας, διαβάζω - διαβάζοντας, παίζω - παίζοντας, ακούω - ακούοντας

● Γράφεται -ώντας όταν η μετοχή τονίζεται στο [ο] και προέρχεται από ρήμα β' συζυγίας, π.χ.

μιλώ - μιλώντας, γελώ - γελώντας, θεωρώ - θεωρώντας, παρατηρώ - παρατηρώντας

2. Η μετοχή του παθητικού ενεστώτα ή του παθητικού παρακείμενου σε [omenos]

● Γράφεται -όμενος όταν η μετοχή τονίζεται στο [ο], π.χ.

εργάζομαι - εργαζόμενος,

λέγω - λέγομαι - λεγόμενος,

έρχομαι - ερχόμενος

● Γράφεται -ωμενος όταν η μετοχή δεν τονίζεται στο [ο], π.χ.

ξηλώνομαι - ξηλωμένος,

διορθώνομαι - διορθωμένος,

λέγω - λέγομαι - ειπωμένος

Εξαίρεση: Μερικές μετοχές που προέρχονται από λόγια ρήματα της β' συζυγίας δεν ακολουθούν τον κανόνα και γράφονται με ώ, π.χ.

τιμώ - τιμώμενος,

προσδοκώ - προσδοκώμενος

Μετοχές από τα αρχαία ελληνικά

Σε ειδικές περιστάσεις λόγου χρησιμοποιούνται και μετοχές της αρχαίας ελληνικής και χρησιμοπούνται κυρίως ως επίθετα. Τέτοιες μετοχές είναι:

με κατάληξη -ων, -ούσα, -ον, π.χ. υπογράφων, υπογράφουσα, υπογράφον // άρχων, διανυκτερεύων κ.ά.

με κατάληξη -ών, -ούσα, -ούν, π.χ. δηλών, δηλούσα, δηλούν κ.ά.

με κατάληξη -ων, -ώσα, -ων, π.χ. δρων, δρώσα, δρων

με κατάληξη -ας, -άσα, -αν, π.χ. λήξας, λήξασα, λήξαν // αμαρτήσας, αποφοιτήσας κ.ά.

με κατάληξη -είς, -είσα, -έν, π.χ. δηλωθείς, δηλωθείσα, δηλωθέν // διασωθείς, εκτονωθείς κ.ά.

Παραδείγματα στο λόγο

Με την επιστολή αυτή οι υπογράφοντες καταγγέλλουν ...

Δεν ήταν λίγοι οι συμπαθούντες την πολιτική ...

Τα μη δηλωθέντα εισοδήματα του οικονομικού έτους ...

Πραγματοποιήθηκε εκδήλωση των αποφοιτησάντων το σχολικό έτος ...

Κλίση των μετοχών

Οι μετοχές κλίνονται όπως τα επίθετα σε -ος, -η, -ο 

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
Ενικός
ο	πληγωμένος	η	πληγωμένη	το	πληγωμένο
του	πληγωμένου	της	πληγωμένης	του	πληγωμένου
τον	πληγωμένο	την	πληγωμένη	το	πληγωμένο
	πληγωμένε		πληγωμένη		πληγωμένο
Πληθυντικός
οι	πληγωμένοι	οι	πληγωμένες	τα	πληγωμένα
των	πληγωμένων	των	πληγωμένων	των	πληγωμένων
τους	πληγωμένους	τις	πληγωμένες	τα	πληγωμένα
	πληγωμένοι		πληγωμένες		πληγωμένα

Μετοχές από την αρχαία ελληνική

Μετοχές σε -ων, -ούσα, -ον

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
Ενικός
ο	υπογράφων	η	υπογράφουσα	το	υπογράφον
του	υπογράφοντος	της	υπογραφούσης υπογράφουσας	του	υπογράφοντος
τον	υπογράφοντα	την	υπογράφουσα	το	υπογράφον
	υπογράφων		υπογράφουσα		υπογράφον
Πληθυντικός
οι	υπογράφοντες	οι	υπογράφουσες	τα	υπογράφοντα
των	υπογραφόντων	των	υπογραφουσών	των	υπογραφόντων
τους	υπογράφοντες	τις	υπογράφουσες	τα	υπογράφοντα
	υπογράφοντες		υπογράφουσες		υπογράφοντα

Μετοχές σε -ών, -ούσα, -ούν

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
Ενικός
ο	δηλών	η	δηλούσα	το	δηλούν
του	δηλούντος	της	δηλούσης δηλούσας	του	δηλούντος
τον	δηλούντα	την	δηλούσα	το	δηλούν
	δηλών		δηλούσα		δηλούν
Πληθυντικός
οι	δηλούντες	οι	δηλούσες	τα	δηλούντα
των	δηλούντων	των	δηλουσών	των	δηλούντων
τους	δηλούντες	τις	δηλούσες	τα	δηλούντα
	δηλούντες		δηλούσες		δηλούντα

Μετοχές σε -ων, -ώσα, -ων

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
Ενικός
ο	δρων	η	δρώσα	το	δρων
του	δρώντος	της	δρώσης δρώσας	του	δρώντος
τον	δρώντα	την	δρώσα	το	δρων
	δρων		δρώσα		δρων
Πληθυντικός
οι	δρώντες	οι	δρώσες	τα	δρώντα
των	δρώντων	των	δρωσών	των	δρώντων
τους	δρώντες	τις	δρώσες	τα	δρώντα
	δρώντες		δρώσες		δρώντα

Μετοχές σε -ας, -ασα, -αν

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
Ενικός
ο	λήξας	η	λήξασα	το	λήξαν
του	λήξαντος	της	ληξάσης λήξασας	του	λήξαντος
τον	λήξαντα	την	λήξασα	το	λήξαν
	λήξας		λήξασα		λήξαν
Πληθυντικός
οι	λήξαντες	οι	λήξασες	τα	λήξαντα
των	ληξάντων	των	ληξασών	των	ληξάντων
τους	λήξαντες	τις	λήξασες	τα	λήξαντα
	λήξαντες		λήξασες		λήξαντα

Μετοχές σε -εις, -είσα, -εν

	αρσενικό		θηλυκό		ουδέτερο
Ενικός
ο	δηλωθείς	η	δηλωθείσα	το	δηλωθέν
του	δηλωθέντος	της	δηλωθείσης δηλωθείσας	του	δηλωθέντος
τον	δηλωθέντα	την	δηλωθείσα	το	δηλωθέν
	δηλωθείς		δηλωθείσα		δηλωθέν
Πληθυντικός
οι	δηλωθέντες	οι	δηλωθείσες	τα	δηλωθέντα
των	δηλωθέντων	των	δηλωθεισών	των	δηλωθέντων
τους	δηλωθέντες	τις	δηλωθείσες	τα	δηλωθέντα
	δηλωθέντες		δηλωθείσες		δηλωθέντα

Η λειτουργία των μετοχών

Η μετοχή εφόσον είναι ταυτόχρονα και ρήμα και επίθετο λειτουργεί στο λόγο και ως ρήμα και ως επίθετο. Συνεπώς, αφού έχει διάθεση και χρόνους, μπορεί να πάρει υποκείμενο ή αντικείμενο.

Παραδείγματα

Ο Γιώργος μπήκε στην αίθουσα πηδώντας. Ποιος πηδώντας; ο Γιώργος = υποκείμενο

Ο Γιώργος μπήκε στην αίθουσα τρώγοντας κουλούρι. Τι τρώγοντας; κουλούρι = αντικείμενο

---

Η άκλιτη μετοχή του ενεργητικού ενεστώτα (-οντας ή -ώντας) λειτουργεί στο λόγο ως επιρρηματικός προσδιορισμός, γι' αυτό και λέγεται επιρρηματική μετοχή.

Κυρίως δηλώνει τρόπο, αλλά και χρόνο, αιτιολογία, υπόθεση και εναντίωση. Συνεπώς, έχουμε

α. επιρρηματική τροπική μετοχή, π.χ.

Ήρθε από το σπίτι τρέχοντας (πώς ήρθε; τρέχοντας)

β. επιρρηματική χρονική μετοχή, π.χ.

Μπαίνοντας στο σπίτι ακούστηκε το τηλέφωνο (πότε ακούστηκε το τηλέφωνο; μπαίνοντας)

γ. επιρρηματική αιτιολογική μετοχή, π.χ.

Μη καταλαβαίνοντας τι του είπα, πήγε από την άλλη μεριά (γιατί πήγε από την άλλη μεριά; επειδή δεν καταλάβαινε)

δ. επιρρηματική υποθετική μετοχή, π.χ.

Αγοράζοντας αυτό το κινητό θα έχεις πρόσβαση στο διαδίκτυο (αν αγοράσεις ...)

ε. επιρρηματική εναντιωματική μετοχή, π.χ.

Δουλεύοντας τόσα χρόνια δεν κατάφερα τίποτα (αν και δούλευα τόσα χρόνια ...)

---

Η κλιτή μετοχή είτε του παθητικού ενεστώτα είτε του παθητικού παρακείμενου (-μενος, -μενη, -μενο), επειδή είναι και επίθετο, λειτουργεί στο λόγο ως υποκείμενο (η μετοχή συνοδεύεται από το άρθρο της) ή κατηγορούμενο ή επιθετικός ή κατηγορηματικός προσδιορισμός, π.χ.

Οι καλεσμένοι ήρθαν = υποκείμενο

Το τραπέζι είναι στρωμένο = κατηγορούμενο

Ήταν πολύ χαρούμενος = κατηγορούμενο

Με κοίταξε με τα λυπημένα μάτια της = επιθετικός προσδιορισμός

Με κοίταξε με μάτια λυπημένα = κατηγορηματικός προσδιορισμός

Η μετοχή του παθητικού ενεστώτα λειτουργεί μερικές φορές και με επιρρηματική σημασία, π.χ.

ερχόμενος φέρε μου μια σοκολάτα (όταν έρθεις καθώς έρχεσαι)

Πηγή: http://users.sch.gr